تنوع زیاد هنر سوزن‌دوزی در خور توجه است. تفاوت در طرح‌ها، نقوش، ابزار و مواد، انتخاب رنگ و نیز شیوه دوخت در مناطق مختلف کشور موجب تنوع هنر سوزن‌دوزی شده است. این تنوع در گروی شرایط اقلیمی، فرهنگ و اعتقادات مردم این مناطق است. ممکن است برخی دوخت‌ها از نظر نقش و ظاهر با یکدیگر شباهت‌هایی داشته باشند ولی تکنیک دوخت یا مواد و ابزار دوخت متفاوت است. دوخت سنتی تفرش‌دوزی نیز ویژگی‌هایی دارد که آن را از سایر سوزن‌دوزی‌ها متمایز می‌کند؛ از جمله این ویژگی‌ها میتوان به تکنیک دوخت اشاره کرد. هرچند گفته می‌شود که تفرش‌دوزی تکنیک دوخت ساده‌ای دارد ولی نکاتی ظریف وجود دارد که امر تولید مطلوب محصول در گروی رعایت آنها است.
نوع دوخت
ویژگی اصلی تفرش‌دوزی ایجاد نقش با دوخت شلال بر روی پارچه است. شلال همان کوک‌های یکنواخت و هم‌اندازه است که نظم خاصی را ایجاد می‌کنند. این نظم در تفرش‌دوزی بسیار اهمیت دارد. به عبارت دیگر، این هنر فاخر بر اساس شلال یا دوخت‌های منظم عمودی و افقی و ضربدرِ داخل نقوشِ موجود در متن و حاشیه اجرا می‌شده است.
پارچه مناسب
تفرش‌دوزی در گذشته به صورت عمده بر روی نمد، کرباس یا پارچه پشمی اجرا می‌شده است.
امروزه بر روی هر نوع پارچه ای میتوان تفرش دوزی را اجرا کرد .
انتخاب و تهیه پارچه‌هایی با بافت ساده و منظم برای دوخت تفرش‌دوزی مطلوب تر است، چراکه طرح و نقوش با نظم و دقت بیشتری اجرا می شوند.
روش های اجرای نقشه و دوخت تفرش دوزی:
- دوخت به صورت ذهنی
- شمارش تار و پود پارچه های با بافت ساده
- انتقال نقشه روی پارچه با روش های مختلف
- استفاده از تور شماره دوزی
- دوخت روی الگوی کاغذی متصل شده به پارچه
- کشیدن یک یا چند تار از پارچه های ظریف بافت برای پیدا کردن مسیر دوخت
اساس تفرش‌دوزی در گذشته و حال پیاده‌سازی ذهنی طرح و نقشه بوده است؛
روش و نوع دوخت درتفرش دوزی
ویژگی اصلی تفرش‌دوزی ایجاد نقش با دوخت شلال بر روی پارچه است. برای ایجاد نقوش مختلف تفرش‌دوزی، ابتدا شلال‌های افقی در تعداد ردیف‌های مناسبِ هر طرح بر روی پارچه سوزن زده می‌شود. سپس شلال‌های افقی با شلال‌های عمودی به یکدیگر وصل می‌شوند و نقش‌های مختلف شکل می‌گیرد. ویژگی مهم دیگر تفرش‌دوزی ایجاد ضربدرهای رنگارنگ در داخل کنگره‌های ایجاد شده است که به آن «گره چینی» گفته می‌شود. گره چینی شاخصه اصلی تفرش‌دوزی است که آن را از دوخت‌های مشابه متمایز می‌کند.
در برخی منابع به کشیدن تار پارچه به عنوان ویژگی تفرش‌دوزی اشاره و به شباهت آن با چشمه‌دوزی پرداخته شده است. بر این نکته تاکید می‌شود که هنر چشمه‌دوزی شباهتی با تفرش‌دوزی ندارد و درویش‌دوزی و نیز تفرش‌دوزی در گذشته به صورت عمده بر روی نمد، کرباس یا پارچه پشمی اجرا می‌شده است که یا قابلیت تارکشی نداشته‌اند یا پارچه های دست بافتی بوده اند که تاروپود آن به راحتی قابل شمارش بوده است و نیازی به تارکشی نداشته اند.
پیاده‌سازی طرح‌ها و نقوش تفرش‌دوزی بر روی پارچه‌های دستبافت با تار و پود منظم، با نظم و دقت مطلوب‌تری اجرا می‌شود.
اساس تفرش‌دوزی در گذشته و حال پیاده‌سازی ذهنی طرح و نقشه بوده است؛ هرچند که این روزها برای پیاده‌سازی طرح‌ها و نقوش خاص ابتدا به تهیه نقشه شطرنجی آنها اقدام می‌کنند. در تهیه نقشه شطرنجی از ریاضیات نیز بهره گرفته می‌شود.
